Wspieranie rodziny – piecza zastępcza

Ogólny podział pieczy zastępczej

Piecza rodzinna

Ta forma opieki zastępczej nad dzieckiem może być sprawowana w postaci:

• rodziny zastępczej spokrewnionej (dla wnucząt, oraz rodzeństwa rodziny zastępczej) tworzonej przez małżonków lub osobę samotną;
• rodziny zastępczej niezawodowej (dla pozostałych dzieci, w tym niespokrewnionych z rodziną zastępczą) tworzonej przez małżonków lub osobę samotną;
• rodziny zastępczej zawodowej, w tym:
  • zawodowej pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego – w której umieszcza się dziecko do czasu unormowania jego sytuacji, nie dłużej niż na okres 4 miesięcy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres ten może być przedłużony do 8 miesięcy lub do zakończenia postępowania sądowego o powrót dziecka do rodziny, przysposobienie lub umieszczenie w rodzinnej pieczy zastępczej;
  • zawodowej specjalistycznej – w której umieszcza się w szczególności dzieci niepełnosprawne i dzieci skierowane na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich lub małoletnie matki z dziećmi;
  • rodzinnego domu dziecka – tworzonego przez małżonków lub osobę niepozostającą w związku małżeńskim. Mogą zajmować się opieką nad łącznie nie więcej niż 8 dzieci oraz osobami, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej. W przypadku konieczności umieszczenia rodzeństwa za zgodą prowadzącego rodzinny dom dziecka oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, jest dopuszczalne umieszczenie w tym samym czasie większej liczby dzieci;
  • rodziny pomocowej – wspierającej ww. formy pieczy zastępczej na ich wniosek w razie konieczności.

W rodzinie zastępczej zawodowej lub niezawodowej w tym samym czasie może przebywać nie więcej niż 3 dzieci lub osób, które uzyskały pełnoletność. Wyjątek stanowi konieczność umieszczenia rodzeństwa.

Zawodowe rodziny zastępcze otrzymują wynagrodzenie. Opiekują się niespokrewnionymi dziećmi, najczęściej we własnych mieszkaniach czy domach.

Osoby takie (w wypadku małżeństwa zarówno żona jak i mąż) muszą przejść przez cykl badań i szkolenie oraz otrzymać zaświadczenie o kwalifikacji.

Piecza instytucjonalna

Ta forma opieki zastępczej nad dzieckiem może być sprawowana w:

• placówce opiekuńczo-wychowawczej;
• regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej;
• interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym.

Piecza zastępcza sprawowana w formie całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych:

Rodzaje Placówek:

• typu rodzinnego – zapewnia opiekę dzieciom w różnym wieku, w tym dorastającym i usamodzielniającym się, umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu
• typu interwencyjnego – zapewnia doraźną opiekę nad dzieckiem powyżej 10. roku życia w czasie trwania sytuacji kryzysowej, w szczególności w przypadkach wymagających natychmiastowego zapewnienia opieki (pobyt w takiej placówce nie może trwać dłużej niż 3 miesiące, w szczególnych przypadkach może zostać przedłużony do zakończenia trwającego postępowania sądowego o powrót dziecka do rodziny, przysposobienie lub umieszczenie w rodzinnej pieczy zastępczej; w sytuacjach szczególnych do placówek kierowane mogą być dzieci młodsze);
• typu socjalizacyjnego – zapewnia całodobową opiekę i wychowanie dzieciom powyżej 10. roku życia, których powrót do domu nie jest możliwy (w sytuacjach szczególnych do placówek kierowane mogą być dzieci młodsze);
• typu specjalistyczno-terapeutycznego – zapewnia opiekę nad dziećmi o indywidualnych potrzebach w tym: legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności.

PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW DZIECI UMIESZCZONYCH W PIECZY ZASTĘPCZEJ

Władza rodzicielska

Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej jest formą ograniczenia rodzicom władzy rodzicielskiej. W sytuacji gdy sąd ograniczy rodzicom władzę rodzicielską przez umieszczenie w pieczy zastępczej, to rodzice są nadal uprawnieni i zobowiązani do decydowania o istotnych dla dziecka sprawach. Rozumie się przez to np. wyrażenie zgody na leczenie lub przeprowadzenie zabiegu, zwrócenie się do sądu o wyrażenie zgody na odrzucenie w imieniu małoletniego spadku, a po jej uzyskaniu, odrzucenie w imieniu dziecka spadku, złożenie wniosku o orzeczenie o niepełnosprawności, złożenie wniosku o wydanie paszportu czy dowodu osobistego.

Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.

Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.

Rodzice dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej mogą wnioskować do sądu o przywrócenie im władzy rodzicielskiej, jeśli ustały przyczyny, dla których sąd zaingerował w jej zakres.

Kontakty rodziców z dzieckiem umieszczonym w rodzinnej pieczy zastępczej

Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.

Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem. Sąd opiekuńczy może w szczególności zakazać spotykania się z dzieckiem, zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd, ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość, zakazać porozumiewania się na odległość.

Jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania.

W sytuacji braku porozumienia pomiędzy opiekunem zastępczym a rodzicem, co do sposobu kontaktów z dzieckiem, możliwe jest wystąpienie do sądu z wnioskiem o uregulowanie kontaktów.

Sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń.

Sąd opiekuńczy może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.

Obowiązek alimentacyjny

Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej nie zwalnia rodziców z obowiązku alimentacji na jego rzecz. Przeszkodą nie jest  ograniczenie, zawieszenie czy pozbawienie władzy rodzicielskiej. Opiekun zastępczy lub Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we Wrocławiu są uprawnieni aby wystąpić do sądu z pozwem o alimenty przeciwko rodzicom dziecka. Należy mieć na uwadze, że Dyrektor jest do tego zobowiązany po upływie roku od umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej.

Rodzice obowiązani są do alimentów na dziecko, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Dochodem dziecka nie będzie świadczenie na pokrycie jego kosztów utrzymania w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka, które jest finansowane ze środków budżetu państwa.

Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości rodziców. Trzeba pamiętać, że brak pracy w wyuczonym zawodzie nie jest wystarczającą przyczyną, by żądać oddalenia powództwa alimentacyjnego. Przy ocenie, czy i w jakim rozmiarze, dana osoba może zostać obciążona obowiązkiem alimentacyjnym, istotna jest nie tyle jej aktualna sytuacja majątkowa i zarobkowa, lecz właśnie to, jaka ta sytuacja mogłaby być, gdyby wykorzystano wszelkie sposoby na osiągnięcie możliwie wysokiego pułapu zarobków i posiadanego majątku (orzeczenie SN z dnia 9 stycznia 1959 r., III CR 212/58, OSN 1960, nr 2, poz. 48).

Sprawa o alimenty może więc zakończyć się zasądzeniem od rodziców żądanej kwoty alimentów na rzecz dziecka, które będą płatne do rąk opiekuna zastępczego, chyba że sąd postanowi inaczej.

W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego (np. podwyższenie alimentów).

Fakt uzyskania przez dziecko pełnoletności nie oznacza, że obowiązek alimentacyjny rodziców wygasa. Uprawniony może znajdować się w sytuacji, w której nie jest jeszcze w stanie samodzielnie się utrzymać (np. nadal kształci się i nie ma wyuczonego zawodu). Przepisy nie określają również granicy wieku, do której możliwe jest realizowanie obowiązku alimentacyjnego. Należy pamiętać, że aby obowiązek alimentacyjny został uchylony, trzeba się zwrócić do sądu.

Opłata za pobyt dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej

Za pobyt dziecka w pieczy zastępczej rodzice ponoszą miesięczną opłatę w wysokości przyznanych świadczeń oraz dodatków, o których mowa w art. 80 ust. 1 i art. 81 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. W przypadku umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej spokrewnionej, opłata za pobyt dziecka aktualnie wynosi 746 zł miesięcznie, a w rodzinie zastępczej niezawodowej, zawodowej albo rodzinnym domu dziecka – 1131 zł miesięcznie. W sytuacji gdy rodzina zastępcza pobiera świadczenie na pokrycie kosztów utrzymania dziecka na podstawie dotychczasowych przepisów, tj. ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.), wysokość opłaty będzie odpowiadała wysokości przyznanego tej rodzinie świadczenia.

Ograniczenie, pozbawienie lub zawieszenie władzy rodzicielskiej nie wyłącza obowiązku ponoszenia opłaty.

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej we Wrocławiu prowadzi postępowania administracyjne w sprawie ustalenia opłaty za pobyt dziecka w pieczy zastępczej jako jednostka właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem w rodzinie zastępczej czy rodzinnym domu dziecka. Ustalenie opłaty następuje w drodze decyzji, od której służy odwołanie na zasadach określonych w Kodeksie postępowania administracyjnego.

Opłatę rodzice ponoszą od dnia umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej i odpowiadają za nią solidarnie. Od opłaty naliczane są odsetki ustawowe od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym decyzja ustalająca opłatę stała się ostateczna. Należności z tytułu nieponoszenia opłaty podlegają egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Rodzice nie ponoszą opłaty za okres, w którym dziecko umieszczone w pieczy zastępczej przebywa u nich.

Opłata nie jest ustalana jeżeli dziecko pozostawione zostało przez rodziców bezpośrednio po urodzeniu.

W przypadku powstania zaległości z tytułu nieponoszenia opłaty, za okres dłuższy niż 12 miesięcy starosta przekazuje do biura informacji gospodarczej informację gospodarczą o powstaniu tej zaległości.

Kwestie związane z pełnieniem funkcji rodziny zastępczej reguluje ustawa o wpieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 r.

Kto może zostać rodziną zastępczą ?

Rodziną zastępczą mogą zostać małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim.

Jakie warunki trzeba spełnić ?

Rodzina zastępcza spokrewniona

• dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
• nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;
• wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
• nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
• są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone

zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia wystawionym przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej oraz opinią o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej wystawioną przez psychologa, który  posiada co najmniej wykształcenie wyższe magisterskie na kierunku psychologia oraz 2­ letnie doświadczenie w poradnictwie rodzinnym;

• przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym: rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego, właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań, wypoczynku
  i organizacji czasu wolnego.

 Rodzina zastępcza niezawodowa

• spełnia wszystkie z przesłanek wskazanych w przypadku rodziny zastępczej spokrewnionej;
• nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo;
• co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodu.

Rodzina zastępcza zawodowa, rodzinny dom dziecka

• spełnia wszystkie z przesłanek wskazanych w przypadku rodziny zastępczej spokrewnionej;
• nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo.

Szkolenie dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej niezawodowej, zawodowej oraz prowadzących rodzinne domy dziecka.

Organizatorem bezpłatnego szkolenia jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej we Wrocławiu. Mogą wziąć w nim udział osoby zamieszkujące na terenie miasta Wrocławia.

Przyjęcie na szkolenie odbywa się na wniosek kandydata (załącznik nr 1), który należy złożyć wraz z załączoną dokumentacją tj.:

• oświadczeniem i klauzulą informacyjną o przetwarzaniu danych osobowych (załącznik2);
• zaświadczeniem lekarskim o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej;
• oświadczeniem zgodnie z art.42 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 r. (załącznik 3);
• życiorysem ;
• kandydat do pełnienia funkcji rodziny zastępczej niezawodowej, zawodowej, rodzinnego domu dziecka zobowiązany jest do przedłożenia Organizatorowi rodzinnej pieczy zastępczej potwierdzenia o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego (ważne 6-miesięcy).

Przy składaniu kompletnego wniosku należy przedłożyć do wglądu  następujące dokumenty:

• dowód osobisty;
• odpis  zupełny aktu małżeństwa lub  w przypadku osób nie pozostających w związku małżeńskim odpis zupełnego aktu urodzenia;
• w przypadku osób rozwiedzionych wyrok rozwodowy;
• wyrok lub ugodę sądowa, jeżeli kandydat został zobowiązany do alimentacji;
• zaświadczenie o uzyskiwanych dochodach z miejsca pracy.
• Kwalifikowanie kandydatów odbywa się dwuetapowo:

I ETAP – kwalifikacja wstępna  (uzupełniona dokumentacja, pozytywna opinia psychologiczna oraz pedagogiczna  przeprowadzona  w miejscu zamieszkania kandydata) kończy się wydaniem skierowania na szkolenie.

II ETAP  –  kwalifikacja końcowa kończy się wydaniem zaświadczenia kwalifikacyjnego na wniosek kandydata. W przypadku zastrzeżeń, co do predyspozycji i motywacji kandydata do pełnienia funkcji rodziny zastępczej niezawodowej, zawodowej oraz prowadzącego rodzinny dom dziecka, Organizator ma prawo odmówić wydania zaświadczenia.

Zasady szkolenia kandydatów na rodziny zastępcze niezawodowe, zawodowe oraz  prowadzących rodzinne domy dziecka

• prowadzone zgodnie z zatwierdzonym przez Ministerstwo  Rodziny i Polityki Społecznej programem szkoleń;
• nabór prowadzony przez cały rok;
• spotkania w grupach prowadzone metodą warsztatową w liczbie godzin wynikającej z założeń programowych;
• warunkiem ukończenia jest 100 % frekwencja. W uzasadnionych przypadkach może być uwzględniona  jedna nieobecność kandydata;
• kandydat zobowiązany jest do odbycia praktyk w rodzinie zastępczej zawodowej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo – wychowawczej  wskazanej przez Organizatora. Opiekun zastępczy sporządza opinię z przebiegu praktyki.

Zadania i obowiązki asystenta rodziny wynikające z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

Termin „asystent” pochodzi od słowa „asysta”, które jest określeniem na osobę towarzyszącą komuś, współobecną, pomagającą, będącą w pogotowiu.

Kim jest asystent rodziny?

• Asystent rodziny wspiera i pomaga rodzinom, które mają trudności w opiece i wychowaniu dzieci do 18 r.ż.
• Asystent rodziny pracuje z rodziną, gdy rodzina się na to zgodzi i gdy bierze aktywny udział w tej współpracy.
• Asystent rodziny może pracować z rodziną również w sytuacji, gdy dzieci zostały umieszczone w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej.
• Asystent rodziny spotyka się z rodziną w miejscu jej zamieszkania lub innym ustalonym wcześniej miejscu.

Czym zajmuje się asystent rodziny?

Asystent pomoże m.in.:

• rozwiązać problemy opiekuńczo-wychowawcze (np. przeprowadzi trening jak prawidłowo rozmawiać z dziećmi, będzie motywował do realizowania wizyt lekarskich z dziećmi, podpowie jak dbać o higienę dzieci, udzieli pomocy w zwiększeniu zainteresowania sytuacją szkolną dzieci);
• w prowadzeniu gospodarstwa domowego (np. będzie motywował do regulowania opłat na bieżąco, doradzi jak zachować czystości w mieszkaniu);
• ustalić konsultację z psychologiem, prawnikiem, wesprze w znalezieniu warsztatów podnoszących kompetencje rodzicielskie;
• znaleźć odpowiednie warsztaty, zachęci do udziału w festynach, czy do skorzystania przez dzieci z zajęć dodatkowych;
• w poszukiwaniu pracy i utrzymaniu zatrudnienia;
• w kontakcie ze stowarzyszeniami i fundacjami, które działają na rzecz dziecka i rodziny;

Asystent ma obowiązek m.in.:

• współpracować z pracownikiem socjalnym, a w przypadku umieszczenia dzieci w pieczy zastępczej także z koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej/pracownikiem socjalnym instytucjonalnej pieczy zastępczej.
• współpracować z innymi działami MOPS i specjalistami realizującymi działania na rzecz dziecka i rodziny oraz z zespołem interdyscyplinarnym;
• podjąć działania interwencyjne i zaradcze, w tym poinformuje Policję i Sąd Rodzinny gdy bezpieczeństwo dzieci będzie zagrożone;
• napisać na wniosek sądu opinię o rodzinie.

Czego nie robi asystent rodziny?

• nie udziela pomocy finansowej;
• nie robi nic za rodzinę;
• nie jest opiekunką do dzieci.

Kto może zostać asystentem rodziny?

Asystentem rodziny może być osoba, która ma:

•  wykształcenie wyższe na kierunku pedagogika, psychologia, socjologia, nauki
  o rodzinie lub praca socjalna lub
• wykształcenie wyższe na dowolnym kierunku uzupełnione szkoleniem z zakresu pracy z dziećmi lub rodziną i udokumentuje, co najmniej roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną lub studiami podyplomowymi obejmującymi zakres programowy szkolenia określony na podstawie ust. 3 i udokumentuje, co najmniej roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną lub
• wykształcenie średnie i szkolenie z zakresu pracy z dziećmi lub rodziną, a także udokumentuje, co najmniej 3-letni staż pracy z dziećmi lub rodziną;
• wykształcenie średnie lub średnie branżowe i szkolenie z zakresu pracy z dziećmi lub rodziną a także udokumentowane co najmniej 3-letni staż pracy z dziećmi lub rodziną.

ponadto:

• nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest jej zawieszona ani ograniczona;
• wypełnia obowiązek alimentacyjny – w przypadku, gdy taki obowiązek w stosunku do niej wynika z tytułu egzekucyjnego;
• nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.

Kto kieruje asystenta do rodziny?

Asystenta do rodziny, która ma trudności opiekuńczo-wychowawcze, może skierować:

• Pracownik socjalny na podstawie przeprowadzonego wywiadu środowiskowego.
• Przedstawiciel młodzieżowego ośrodka wychowawczego, schroniska dla nieletnich lub zakładu – w przypadku gdy rodzicem wychowującym dziecko jest małoletni opuszczający ww. placówkę.
• Sąd na podstawie postanowienia, zarządzenia.